Deri Teorisi ve Deri İşleme Sanayisi

Deri işleme sanayiinde kullanılan teknolojiler büyük farklar göstermeyen aynı tür teknolojilerdir; yani kullanılan makineler ve üretim yöntemleri büyük farklar göstermez. Deri işlentisi nde ustalık bazı ayrıntıları etkili olarak kullanabilmek demektir. Kalite konusunun önemi bu yargıyı doğrulamaktadır. Aynı hammaddeden daha üstün kalitede deri elde etmek mümkündür. Bu da hemen hemen tümüyle deri işlenti safhalarında gösterilen sıkı kontrol ve ustalıkla sağlanmaktadır. Burada makinenin etkisini bir yana bırakmaksızın insan unsurunun önemli bir faktör olduğunu vurgulamak gerekir. Kalite konuşulduğunda maliyetlerin nasıl etkileneceği akla gelmektedir. Oysa maliyetlerin ana dilimi ham deriye ait olduğu ve makine parkında çok büyük ayrılıklar olmadığı için konu tümüyle üretimle ilgili insanların teknik seviyelerine bağlı olmaktadır. Bunun tek kelime ile karşılığı bu işin hangi seviyede bilindiğidir. Yoksa makine ve kimyasal madde değildir. Çünkü bunlar yeterli olmasa da kabul edilebilir seviyede elde vardır veya tedarik edilebilmektedir.



1. Sektörün Tanımı:

Çeşitli hayvan derilerini çeşitli metodlar kullanarak sepileyen (deri işlentisi), muhtelif kullanma amaçlarına göre yarı mamül ve mamül deri hazırlayan imalat koluna deri işleme sanayi denir.



2. Üretim Çeşitleri:

Kapasite tespiti amacıyla, bu sanayi kolundaki üretim çeşitleri işleme tarzına göre aşağıda yazılı gruplar halinde toplanmıştır.

a) Büyükbaş-Harçlı (Bitkisel sepileme)

-Kösele

b) Büyükbaş-Kromlu (Mineral sepileme)

-Videla

-Kromlu kösele (koşumluk-kayışlık)

-Saplı kösele

-Antilop

-Rugan

-Süet

-Napa

-Saraciyelik deriler

-Astarlık Deriler

c) Küçükbaş-Kromlu (Mineral sepileme)

-Süet

-Rugan

-Glase

-Kürk-Süet

-Elbiselik deriler (napa-zig)

-Eldivenlik deriler

-Astarlık deriler

-Saraciyelik deriler

-Yüzlük deriler

d) Pikle (salamura küçük baş)

e) Güderi-küçükbaş (yağ derisi)

f) Kürklü deriler (sentetik, organik ve karışık sepileme)



3. Yaş Ham Deri Ağırlıkları:



a) Tuzlu yaş koyun derilerinin ağırlıklı ortalamaya esas olan değerleri 3-5 kg/ adet olduğu için:



-Tuzlu yaş koyun derilerinin ortalama ağırlığının 4 kg/adet,



-Koyun derilerinin ortalama bloze ağırlığının 2,6 kg/ adet,



-Bir koyun derisinin ortalama veriminin 65 dm2 mamul, deri olduğu kabul edilir.





b) Tuzlu yaş kuzu derilerinin ağırlıklı ortalamaya esas olan değerleri 1,5-2,5 kg/adet arasında olduğu için:



-Tuzlu yaş kuzu derilerinin ortalama ağırlığının 2 kg/adet,



-Kuzu derilerinin ortalama bloze ağırlığının 1,3 kg/ adet,



-Bir kuzu derisinin ortalama veriminin 40 dm2 mamul, deri olduğu kabul edilir.



c) Tuzlu yaş keçi derilerinin ağırlıklı ortalamaya esas olan değerleri 3,2-5,2 kg/adet arasında olduğu için:



-Tuzlu yaş keçi derilerinin ortalama ağırlığının 4,2 kg/adet,



-Keçi derilerinin ortalama bloze ağırlığının 2,750 kg/adet,



-Bir keçi derisinin ortalama veriminin 60 dm2 mamul, deri olduğu kabul edilir.



d) Tuzlu yaş oğlak derilerinin ağırlıklı ortalamaya esas olan değerleri 1-3 kg/adet



arasında olduğu için:

-Tuzlu yaş oğlak derilerinin ortalama ağırlığının 2kg/adet,



-Oğlak derilerinin ortalama bloze ağırlığının 1,2 kg/ adet,



-Bir oğlak derisinin ortalama veriminin 36 dm2 mamul, deri olduğu kabul edilir.



e) Salamura sığır derilerinde verim (1 kg Ham deri için)

-Sığır Napada: 12-14 dm2



-Sığır Yüzlükte: 9-12 dm2 kabul edilir.



f) Kürk-Süet ve napalan işlentisi için kullanılan kuzu ve koyun ham derilerinin



ortalama ağırlıkları ile işlentisi bitirilmiş (mamul) derilerdeki ortalama verim aşağıdaki

şekildedir.

4) Bazı Tanımlar :


Yaş Ham Deri: Green Hide(s): Hemen hemen taze sırttan düşme ham deridir.


Salamura Deri ya da Salamura Ham Deri : Salted/ Cured Hide(s): Tuzlanarak kısmen



suyu uzaklaştırılarak konserve edilmiş ham deridir.


Pikle Deri: Eğer küçük baş giysilik söz konusuysa, yünü alınıp, kireçlik ve saması



yapıldıktan sonra tuz ve asitle düşük pH'ta (1,5-2) korunarak satışa / işlentiye



ayrılmış yarı mamul deridir. Kürk süette ise yün alma aşaması söz konusu değil ama



bu şekilde satışa sunulmaz. Sığırda da giysilik gibi ama yarı mamul olarak pikle



deriler pek satışa sunulmaz. Çok az uygulaması vardır.


Blöse (Tola) Ağırlık: Kireçlik aşamasından sonra etlenmiş halindeki derilerin ağırlığı.



Tabaklamaya kadar olan aşamalarda ( kireç giderme, sama, yağ giderme, pikle,



tabaklama) bu ağırlık baz alınır.



5) Deri işlenti basamaklarının amaçları:


Islatma - Yumuşatma :

Derilere konserveleme ve depolama sırasında kaybettikleri suyu geri kazandırarak derilerin konservasyon öncesi sahip olduğu nem ve tutuma getirmek, ham deri üzerindeki mikroorganizmaları kan, kir, tuz, çamur ve idrar gibi pisliklerden temizlemek, derinin yapısında bulunan ve suda çözünen albüminler ve nötral tuzlarda çözünen globülinler gibi

eriyebilir proteinleri uzaklaştırmak amacını taşır.

Kıl Giderme – Kireçlik : Epidermal yapıya etki ederek epidermis tabakasını, fibriler, olmayan yapıları, kıl ve kıl köklerini deriden uzaklaştırmak, proteinlerinin şişmesini sağlayarak deri strüktürünü açmak. Daha sonraki işlem basamaklarında kullanılacak kimyasal maddelerin bağ yapabileceği aktif karboksil ve amino gruplarının ortaya çıkmasını sağlamak. Derideki lesitin, sefalin gibi erime noktası düşük olan yağları sabunlaştırarak deriden uzaklaştırmaktır.


Kireçlik giderme - Sama : Kireçlik işlemi sırasında aktif uçların ortaya çıkarılması için şişirilen derilerin şişkinliğini indirmek ve derilere belli bir yumuşaklık esneklik kazandırmak. Deri pH’ ını kireç giderme sonrası yapılacak olan sama işlemi için uygun pH değerlerine getirmek. Deri bünyesinde lifsi yapıda bulunan ve ıslatmadan sama işlemine kadar yapılan işlem basamaklarında uzaklaştırılmamış olan eriyebilir proteinleri enzimler yardımı ile uzaklaştırmak. Kireçlik işleminde uzaklaştırılmamış kıl kökleri, epidermis ve pigment bakiyelerini uzaklaştırmaktır.


Yağ Giderme :

Derideki yağın uzaklaştırılması

Daha sonraki işlemlerin sağlıklı yürütülebilmesi ve bu kimyasalların deri içine nüfuziyetini kolaylaştırmak

Mamul deride yağ kusmasını önlemek

Bitmiş derinin kötü kokulardan arındırmak

Abrajsız düzgün boyama yapılmasını sağlamak

Finisaj işleminin düzgün yapılmasını temin etmek.

Pikle :

Deriyi tabaklama işlemine hazırlamak ve tabaklayıcı maddenin deriye nüfuz edebileceği pH değerine getirmek amacı ile yapılır. Burada önemli husus kullanılan asit ve tuzun miktarlarıdır. Asit miktarı fazla olursa yada birden fazla miktarda asit banyoya verilirse, derinin sırçasının zedelenmesine ve yırtılma mukavemetinin düşmesine neden olunur.Giysilik derilerde ve diğer deri çeşitlerinde asit şişmesi istenmez.


Tabaklama: Deriyi bozulmaz hale getirmek için yapılır.Tabaklamanın iyi olması tümüyle derinin pikle pH’ ının homojen olarak ayarlanmasına ve bazifikasyon işlemine bağlıdır. Uygun ve homojen olmayan bir pikle pH’ ı bölgesel tabaklamaya, sertlik ve boşluğa sebep olur. Bu durumda yetersiz bir tabaklama olacağından derilerin mukavemeti de düşecektir. Deriye daha çok krom bağlanması amacı ile ; flotte miktarının düşük tutulması tabaklama süresinin uzatılması; tabaklama temperatürünün arttırılması; pH’ının arttırılması gibi önlemler alınabilir.


Nötralizasyon: Derinin katyonik (+) durumunu değiştirir.Nötralizasyon deriyi daha sonra deriye verilecek olan yağlama, dolgu ve boyama maddelerine hazırlamak amacı ile yapılır.


Boyama : İstenilen renge derileri ulaştırmak amacıyla yapılır. Boyamada sırçadaki deri kusurları açık renge boyanır, eğer sırça çok zedelenmiş ise bu kısımlar koyu boyanır.Giysilik derilerde boyama da en çok aranan derinin homojen boyanması , kesitin tam olarak boyanması ve boyanın haslığının iyi olmasıdır. Bütün bunların iyi olması bu aşamaya kadar olan işlem basamaklarının en iyi şekilde yapılmasına bağlıdır.Yetersiz ıslatma, yetersiz kireçlik, yetersiz tabaklama ve yetersiz nötralizasyon boyaman kötü olmasına, abrajlama ve yüzeysel boyamaya neden olur.

Retenaj :

Derilerde tabaklamayla sağlanamayan eksiklikleri gidermek derideki istenmeyen özellikleri düzeltmek ve deriyi istenen özellik, görünüm ve tutumu vermek amacıyla yapılır.


Yağlama :

Deriye yumuşaklık kazandırmak, kırılganlık ve sırça çatlamaların önüne geçmek, yırtılma mukavemetini arttırmak ve istenen tuşenin deriye kazandırılması için yapılır.